O nas

Opactwo Benedyktynów w Mogilnie – klasztor i kościół

Wzniesiony w XI w. przez zakon benedyktynów klasztor i kościół w Mogilnie zajmuje teren niewielkiego wzgórza przy północno-wschodnim brzegu Jeziora Mogileńskiego. Choć na bramie do pobenedyktyńskiego zespołu klasztornego widnieje data: rok 1065, to badania prof. Zygmunta Świechowskiego i prof. Andrzeja Kossa prowadzone na początku XXI w. cofają czas na okres panowania Kazimierza Odnowiciela i pozwalają sądzić, że początki mogileńskiego opactwa są zbliżone do roku 1050, a benedyktyni przybyli tu prawdopodobnie z Brauweiler, spod Kolonii. Natomiast data na bramie może nawiązywać do tzw. falsyfikatu mogileńskiego, czyli dokumentu, jaki miał wydać król Bolesław Śmiały właśnie w związku z istnieniem w Mogilnie opactwa benedyktynów, którym nadał daniny i opłaty z licznych miast mazowieckich.

W latach 1146-1176 Bolesław Kędzierzawy obdarował klasztor wielkimi włościami, a w roku 1179 papież Aleksander III zatwierdził wszystkie posiadłości klasztorne. W pierwszej połowie XII w., pod wpływem burzliwych wydarzeń nastąpiła pierwsza przebudowa zniszczonego kościoła. Całe wzgórze ufortyfikowano i otoczono potężnym murem kamiennym.

Opactwo w Mogilnie odegrało w średniowieczu ogromną rolę w chrystianizacji Mazowsza i Pomorza. Było znaczącym ośrodkiem religijnym i gospodarczym również później, kiedy samo Mogilno stało się osadą targową, której król Władysław Jagiełło nadał prawa miejskie 17 maja 1398 roku.

Było ono własnością opactwa do 1773 roku, kiedy te tereny znalazły się w zaborze pruskim. Prusacy dokonali kasaty opactwa, nie zdołali jednak zniszczyć ducha polskości w mieszkańcach Mogilna, stawiających ponad stuletni opór germanizacji. Mogilnianie wnieśli znaczący wkład w powstania: styczniowe i wielkopolskie.

W 1816 władze pruskie zabroniły przyjmowania nowych zakonników, a w 1833 przeprowadziły likwidację klasztoru, którego zabudowania uległy dewastacji. Budynki przejęły komitety szkół katolickich i ewangelickich. Od 1880 roku klasztor pełnił funkcję szpitala, a w latach międzywojennych znajdowała się tam Szkoła Wydziałowa i przytułek dla starszych kobiet.

Warto wspomnieć, że nieopodal zespołu klasztornego stoi późnogotycki (1511 r.) kościół farny pw. św. Jakuba Starszego. W tej właśnie parafii w latach 1890-1910 proboszczem był ksiądz Piotr Wawrzyniak – działacz społeczny, narodowy, żarliwy patriota. W 1910 roku jego ciało spoczęło na mogileńskim cmentarzu.

W latach 1940-41 w pomieszczeniach klasztornych przetrzymywani byli przez władze niemieckie jeńcy angielscy. Później przez kilka miesięcy więziono kobiety pochodzenia żydowskiego. Od 1943 roku klasztor znów pełnił funkcję szpitala polowego dla żołnierzy niemieckich. Po ustaniu działań wojennych pierwsze nabożeństwo odprawiono 20 lutego 1945 roku. Do 1994 roku większa część zabudowy klasztornej była w administracji państwa. Od 1998 roku z inicjatywy ks. arcybiskupa Henryka Muszyńskiego powstaje w klasztorze Europejskie Centrum Spotkań „Wojciech- Adalbert” i rozpoczynają się prace adaptacyjne. 11 lipca 2000 roku Centrum rozpoczyna swoją działalność. Zabudowa poklasztorna stanowi jego zaplecze mieszkalno-hotelowe.

Na klasztornym wirydarzu, którego centralnym punktem jest najstarsza w Polsce studnia, odbywa się wiele cyklicznych imprez kulturalnych (np. „Dni Benedyktyńskie”), a także plenery artystyczne, wystawy, koncerty, wykłady. Klasztor jest miejscem międzynarodowych spotkań grup młodzieżowych oraz spotkań ekumenicznych, a także wydarzenia o charakterze duszpasterskim, turystycznym i wynikającym z życia zakonnego. Klasztor jest miejscem spotkań grup młodzieżowych.

W 2015r. minęło 90 lat od daty erygowania Parafii św. Jana Apostoła, dekretem Kard. Edmunda Dalbora, arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego, z dnia 3 lipca 1925r.
Ostatnie 90. lat to historia naznaczona pracą kapłanów diecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej, których posługa duszpasterska, ofiarność, poświęcenie, wierność powołaniu, stanowią o wielkiej miłości do Kościoła i powierzonego im ludu Bożego. Proboszczowie tych 90.lat to:

Ks. Mieczysław Brodowski /1925-1938/
Ks. Tadeusz Zieliński /1939-1945/
Ks. Szczepan Misiak /1945-1960/
Ks. Dobromir Ziarniak /1960-1968/
Ks. Henryk Zimny /1968-1981/
Ks. Zenon Kubiak /1981-1982/
Ks. Stanisław Podlewski /1982-1998/
Ks. Andrzej Panasiuk /1998-2013/
Obok tych duszpasterzy posługiwali też księża wikariusze.

Od 1 stycznia 2014 r. klasztor zamieszkują Bracia Mniejsi Kapucyni Prowincji Warszawskiej, którzy przejęli posługę w tutejszej Parafii. Klasztor i kościół wypełnił się życiem zakonnym naznaczonym charyzmatem św. Franciszka z Asyżu.

Kościół św. Jana Apostoła należy do najwcześniejszych budowli zespołu klasztornego; powstał w obrębie osady grodowej istniejącej w tym miejscu od połowy X w., a będącej kontynuacją osadnictwa z przełomu VIII i IX w. Po romańskim kościele kamiennym z XI w. pozostała tylko część murów z ciosów granitowych i niewielkie okienka romańskie, zachowane przez wpasowanie w późniejsze mury. Budowlę bowiem przebudowano w okresie późnego gotyku i baroku. Uzyskała ona wtedy kształty zgodne z architektonicznym „duchem” tych epok. Niemniej pierwotny układ romański budowli został zachowany, w przynajmniej dużej części. Wewnątrz znajdują się barokowe ołtarze i zrekonstruowany ołtarz romański posoborowy.

Kościół św. Jana Apostoła był wielokrotnie przebudowywany. Mimo to zachował swoją pierwotną formą bazyliki romańskiej z akcentami gotyku, renesansu i baroku. Podczas prac renowacyjnych (m.in. zdejmowanie tynków) odsłonięto najbardziej wartościowe historycznie mury romańskie oraz XIII-wieczną posadzkę w prezbiterium.

W bani południowej wieży kościelnej znaleziono miedzianą szkatułkę wraz z pismem ostatniego opata – Leona Emiliana Kosińskiego z 1797 roku. Jest to swego rodzaju patriotyczny testament z epoki rozbiorowej, z głęboką wiarą w odrodzenie Polski. Odnaleziono hebanowy krzyż z herbem państwa z czasów Władysława Jagiełły. W jego podstawie umieszczono współcześnie złoty relikwiarz z kośćmi świętego Illuminata.

Pod chórem znajduje się fresk przedstawiający króla Bolesława Śmiałego, dobrodzieja klasztoru. W bocznych ołtarzach umieszczone są obrazy przedstawiające świętego Benedykta z Nursji i jego siostrę, św. Scholastykę.

Na szczególną uwagę zasługuje „kościół dolny”. Krypta zachodnia – jako jedna z trzech takich w Europie – jest świadkiem chrześcijańskiego ducha Europy. Kolumna zwana „opat” znajdująca się w centrum tej dziewiczej krypty, dźwiga na sobie wiek historii. Kamienny, surowy ołtarz w krypcie wschodniej daje świadectwo, że odprawiano tu nabożeństwa przez 800 lat. Kamień tworzący środkową część płyty ołtarza wytarł się od częstego „użytkowania” i powstało wgłębienie. W podziemiach znajduje się też szkatułka – trumna z kośćmi świątobliwego ojca przeora Maura Buzewskiego.

Przebywając w mogileńskich kryptach, czuje się ducha przeszłości, ducha polskiej państwowości kształtowanego przez tysiącletnią historię tutejszych gospodarzy.